De twee knoppen aan de voorkant zijn voor Volume/Aan-uit en Afstemmen. Links van de draaitafel zit de Gram/Radio omschakelaar. De volumeregeling voor de grammofoon zit op het draaipunt van de arm.

Het toestel is uit 1932. Het chassis is afkomstig van de Philips 830A.

De grammofoonarm op de bovenste foto is een vervanger.

Dit toestel is eigendom van Michiel van der Smeede.

Philips' Gloeilampenfabrieken NV, Eindhoven

E462 (2x), E428, C453, 1823
schaalverlichtingslampje Philips 8043

De motor en het radio/versterkerchassis, foto Michiel van der Smeede

De draaitafel met arm en afslag

De restauratie van een zeldzame 870A

door Michiel van der Smeede

Hoe het begon

Begin dit jaar kreeg ik een folder van een veilinghuis uit Den Bosch in handen. In deze brochure waren ook diverse radio’s uit de periode 1930 - 1950 opgenomen. Ik had aanvankelijk niet bijzonder veel zin om er naar toe te gaan, daar de prijzen op veilingen meestal de pan uit vliegen. Toch wist Nico den Haak (medeverzamelaar en een goede vriend van me), mij over te halen om mee te gaan naar de kijkdagen.

Daar aangekomen bleken heel wat interessante fabrieksradio’s en zelfbouw toestellen opgesteld te staan, maar eigenlijk was er niets wat mij speciaal boeide. Maar wat zag ik ineens? In een hoek stond een lege kast van een Philips 870A waar alles zoals het chassis, knoppen, de originele luidspreker was verwijderd behalve de grammofoon! In de veiling gids stond echter vermeld dat het om een 670A zou gaan, door deze fout was hij me bijna ontgaan! Zo’n grammofoon-radio meubel is uiterst zeldzaam, en ik had er altijd al een willen hebben. Helaas was ik hem nog nooit tegengekomen. Op 1 Februari 2002 ging ik dus toch maar naar de veiling toe, je weet nooit hoe de dingen lopen.

Eindelijk was het zover en wij gingen naar Den Bosch - speciaal voor die 870A. Helaas kwam het kavel 870A pas bijna tegen het eind aan bod, dus ik durfde bijna geen andere dingen te kopen, omdat ik maar een beperkt budget had. Eindelijk was het dan zover en gelukkig kreeg ik het meubel ook nog voor een redelijk bedrag in handen. Nu moest ik het alleen nog heel in de auto zien te krijgen, maar dat lukte tenslotte ook.

De kast

Thuis gekomen werd het apparaat nauwkeurig bekeken. Ik vroeg mij af waarom het chassis ontbrak en hoe het mogelijk was dat de kast vrijwel ongeschonden de tand des tijds had doorstaan. Het antwoord werd me duidelijk toen ik er eens goed in keek. Een van de vorige eigenaars van het toestel was er blijkbaar zo op gesteld, dat hij, toen de radio de geest gegeven had, de kast heeft omgebouwd tot bergmeubel. Het voorfront werd een deur en het chassis maakte plaats voor drie planken. Om dit mogelijk te maken, was er een frame met scharnieren en een klikslotje achter het voorpaneel geplaatst, maar gelukkig zonder het voorpaneel zelf te beschadigen.

Mijn streven was vanaf het begin om het geheel weer in de oorspronkelijke staat te herstellen. Het grote probleem dat ik hierbij ondervond was dat ik niemand kende met zo’n toestel om als voorbeeld te dienen. Hoe zag het er origineel uit? Via de documentatie dienst van de NVHR kwam ik in het bezit van de service documentatie van het apparaat en kon ik beginnen. 

Eerst moest alles, wat niet in het meubel thuishoort, er afgehaald worden; te beginnen bij de deur. Voorzichtig het houten frame achter de deur verwijderd, en vervangen door de in die tijd meer gebruikelijke (vaste) driehoekige steuntjes. Deze dienen om het voorpaneel weer vast met de rest van de kast te verbinden. Eerst de hoeksteunen op de juiste afstand (aftekeningen van de oude steuntjes waren nog te zien) in de kast gelijmd, en daarna werd het voorfront weer op die steuntjes gelijmd.

De luidsprekerplank die de vorige eigenaar had nagemaakt bestond uit twee grove stukken triplex. Dus deze moest fatsoenlijk nagemaakt worden, om het geheel er weer zo origineel mogelijk uit te laten zien. In de documentatie opgezocht hoe de luidsprekerplank eruit zag en wat voor speaker erin hoorde. Van de documentatie heb ik de luidsprekerplank opgemeten en deze in de juiste verhouding nagemaakt. Nu werd het zoeken naar de luidspreker. Ik kwam in gesprek met Albert en hij bleek er 1 te hebben en kon hem ruilen. 

De plank waar oorspronkelijk het chassis op gemonteerd was ontbrak geheel en bleek wat moeilijker te reproduceren. Ik wilde hiervoor geen multiplex gebruiken omdat ze dat volgens mij vroeger ook niet hiervoor hadden gebruikt, maar een beter passende, massieve plank. Na lang zoeken vond ik bij de bouwmarkt een boekenplank, met exact de juiste dikte en breedte. De lengte kon ter plekke op maat gezaagd worden. De laatste stap was het kleuren van de nieuwe houten delen met eiken waterbeits, zodat deze dezelfde tint hadden als de andere houten delen van het meubel. De kast was nu klaar, hoogste tijd om met de electronica aan de slag te gaan. 

De grammofoon

De platenspeler zelf zat gelukkig nog in de kast. Hiervan waren alleen de arm en de diverse schakelaars niet origineel. De benodigde wals-schakelaar vond ik op de beurs in Emmen, en de aan en uit schakelaar bleek ik zelf gelukkig nog ergens te hebben.

Een authentiek lijkende arm met een achterop gebouwde potmeter heb ik van Nico gekregen. Deze kan er zo lang in blijven tot ik ooit nog eens de originele vind. Voorlopig werd de pasverworven pickup-arm gemonteerd, waarbij ik tot geen prijs nieuwe gaten in de bovenplaat wilde boren. Onder de arm werd dus een verloopklem gefabriceerd zodat de originele bevestigingspunten gebruikt konden worden. De arm zit nu toch keurig vast, zonder de boel nodeloos verder te beschadigen.

Het radiogedeelte

Een 870A heeft inwendig het zelfde chassis als de 830A, hier was nog wel aan te komen dacht ik. Helaas bleek dat ik dit wat te optimistisch ingeschat had. Na veel zoeken vond ik echter wel het wrak van een 830C. Met de gedachte: "Beter iets dan niets" heb ik die uiteindelijk toch maar gekocht. Maar ja, omdat in een 870A nu eenmaal een wisselstroom(A)-chassis hoort te zitten, bleef ik verder zoeken.

Na enige tijd rondneuzen vond ik op het internet-veilingbedrijf Ebay een zwaar gehavend en bijna leeggeroofd chassis van een 830A. Ondanks de deplorabele staat heb ik het toch maar gekocht. Achteraf bleek dit een goede zet, want ik kreeg van een andere mede verzamelaar (Albert Zwaagstra) een vrijwel compleet Siera chassis, dat uit dezelfde onderdelen bleek samengesteld te zijn als een 830A. De opbouw bleek echter totaal verschillend. Enkele delen die op dit chassis ontbraken of afwijkend waren zaten gelukkig nog wel op het 830A chassis van Ebay, zodat ik nu werkelijk alle delen compleet bij elkaar had gekregen.

Zodoende werd het mogelijk om het 830A chassis, dat ik via Ebay had gevonden weer helemaal in oorspronkelijke staat terug te brengen. Ik had nooit gedacht, dat ik hier ooit aan zou beginnen. Het chassis bleek zo geroest, dat er niets anders opzat dan het volledig te strippen. Met de digitale camera heb ik foto’s gemaakt waar en hoe de restant onderdelen zaten. Nu kon ik de onderdelen met een gerust hart verwijderen.

Het enige probleem wat ik had waren de klinknagels waar de luidspreker uitgang en de antenne entrée mee vastzaten. Het chassis moest kaal, dus deze werden voorzichtig uitgeboord. Nadat alle onderdelen waren verwijderd kon ik op zoek gaat naar een zandstraler, deze werd snel gevonden dankzij navraag bij autorestaurateurs. Nu werd het tijd om het opnieuw te laten verzinken, gelukkig was Jacques Hermans bereid om dit voor mij te laten doen.

Eindelijk kreeg ik het chassie weer in handen en het zag er weer zeer netjes uit, niet te nieuw omdat het zandstralen het materiaal wat ruwer maakt. Nu werd het tijd voor de wederopbouw. Nico had gelukkig een perfect ogende volledig originele 830A, die als optisch voorbeeld kon gaan dienen voor de opbouw van mijn chassis. Allereerst begon ik met de restauratie van de condensatorenblokken. Deze kunnen, mits ze geen sluiting hebben of onderbroken zijn, hersteld worden. In mijn geval was het echter zo, dat het kleine condensatoren blok aan alle kanten sluiting vertoonde, terwijl het grote condensatorenblok aan alle kanten onderbroken bleek. Het werd dus een volledige revisie.

De condensatorblokken werden met de hetelucht verf afbrander verhit zodat de soldeer vloeibaar wordt en het condensator blok opgegemaakt kan worden. De condensatoren met de parafine werd verwijderd en schoongemaakt. De nieuwe condensatoren erin geplaatst volgens het schema. Hierna werden de blikken omhulsels van de blokken weer netjes en op de oorspronkelijke manier dichtgesoldeerd. Toen werden de blokken weer in het chassis teruggeplaatst, waarna de andere kokercondensatoren in werden gecontroleerd. Deze bleken zowaar nog in goede staat te verkeren. Ook de weerstanden hadden allemaal nog de juiste waarde. Het chassis was nu klaar om opnieuw bedraad te worden.

Ik begon met het gloeistroomcircuit, daarna heb ik de anode leidingen gelegd vanaf de gelijkrichtbuis 1823. Toen alle draden weer op de juiste manier aangesloten waren kon de rest gemonteerd worden. Te beginnen met de antenne entrée en de luidspreker ingang weer te monteren. De originele klinknagels kon ik niet meer gebruiken, dus heb ik voorlopig klinknagels gebruikt tot ik een betere oplossing hiervoor vind. Toen uiteindelijk alles weer op z’n plek zat en aangesloten was kon er getest gaan worden. Het toestel speelde direct. Tijdens de vergelijking bleek dat het verschil in ontvangst en selectiviteit vergeleken met een goed werkende en optimaal afgeregelde 830A zo minimaal was, dat besloten werd de verzegelde trimmers ongemoeid te laten. Het chassis was klaar om ingebouwd te worden.

De 870A in oude glorie hersteld

Het chassis werd in de kast geplaatst en weer voorzien van de originele knoppen welke ik nog in de knoppenbak had liggen. Het geheel begint er weer uit te zien als een volwaardig radiomeubel. Het laatste karweitje was het op de oorspronkelijke manier aanbrengen van de bedrading in de kast zelf. Ik had toevallig nog de beschikking over een flinke lengte afgeschermde draad voor in de grammofoonarm.

De volgende stap was de bedrading van de grammofoonopnemer en het weer aansluiten van de aarde- en antennebussen op het chassis. Dit is tamelijk lastig omdat de draden eerst door een walsschakelaar geleid moeten worden om te zorgen dat je van radio naar grammofoon kunt omschakelen.

Toen ook dit uiteindelijk gereed was, moesten de draden weer netjes aan de kast vastgemaakt worden. Ik had nog wel wat originele klemmen maar lang niet genoeg, ik had er nog minstens 10 nodig. Ik had nog een oud blik waar deze met een blikschaar op maat uitgeknipt werden en in de juiste vorm werden gebogen.