Philips B6X62A en enkele statements over Hi-Q radio installaties

Philips B6X62A en enkele statements over Hi-Q radio installaties

René Rijzewijk (eigenaar) en schrijver dezes. De technische revisie is gedaan door Huub Peters. De restauratie van de kast is gedaan door Roelof den Uijl.

Voorgeschiedenis

Na een aantal jaren me bezig gehouden te hebben met de hifi uit de fifties begon het begin dit jaar (2014) weer te kriebelen wat betreft de Hi-Q radio’s van Philips, zoals ik ze ervaren heb in het eerste decennium van deze eeuw.

Ik wilde wel weer eens bezig zijn met radio’s in plaats van de goede maar nuchtere hifi spullen. Zeker qua uiterlijk hebben de radio’s uit dezelfde periode toch meer een uitstraling die symbolisch is voor de jaren vijftig en je hebt toch wel iets fraais aan decoratie staan op het dressoir met de mooi verlichte schaalplaat en karakteristieke knoppen.

Daarnaast weet ik al meer dan tien jaar hoe de Hi-Q radio’s kunnen klinken met hun losse luidsprekers.

Neemt niet weg dat ik erg veel plezier beleeft heb aan de hifi spullen en het verzamelen ervan in de loop van zo’n drie jaar en dankzij de publicaties en enthousiasme is er een kleine groep liefhebbers ontstaan die deze spullen weten te waarderen.

Het werd tijd om terug te gaan naar de oorsprong waar het allemaal mee begon als hobby (hoewel menigeen zich verbaasde over mijn omschakeling van hifi naar Hi-Q radio-installaties).

De aanschaf

Aan het einde van het eerste kwartaal van 2014 kreeg ik mijn kans om een B6X62A aan te schaffen en de hifi set van de hand te doen. Daarna moesten wel de nodige teleurstellingen overwonnen worden, want de radio bleek, dankzij een vorige revisie, in zeer slechte staat te zijn. Een waarschuwing is hier wel op zijn plaats om niet zomaar een historische radio van een amateurtechnicus aan te nemen, ondanks de belofte van een volledige revisie van de techniek. Dat amateurtechnici revisies voor zichzelf doen is hun eigen verantwoordelijkheid, maar dat deze personen vervolgens de door hen gereviseerde radio’s doorverkoopt betekent dat de nieuwe eigenaar er eigenlijk meteen mee naar een professionele technicus moet gaan om de radio te laten controleren. Ongetwijfeld zal de amateursleutelaar er zelf van overtuigd zijn dat zijn werk in orde is, maar dat wil nog niet zeggen dat de revisie ook daadwerkelijk goed is uitgevoerd, laat staan compleet. Beide laatste waren niet het geval bij mijn B6X62A.

Bij controle door Huub was er maar één conclusie:
De revisie was zo slecht gedaan dat er zelfs een (brand) gevaarlijke situatie zou kunnen ontstaan, buiten het feit dat deze revisie ook nog eens verre van volledig was gedaan.

In eerste instantie was ik erg blij met de aangeschafte B6X62A en liet hem vrolijk spelen in de eerste weken. Bij de aankoop was immers de belofte gedaan dat de radio "door een professionele technicus volledig is gereviseerd".

Na luttele weken de radio te hebben gebruikt kwamen de eerste gebreken al boven tafel en gelukkig kon een goede vriend mij helpen. Bij zijn inspectie werd al de nodige bedenkingen geplaatst over de conditie van de radio. De conclusie was dat de revisie amateuristisch was gedaan en zeker niet door een zeer ervaren persoon.

Na enkele maanden kwam ik in de gelukkige omstandigheid om Huub te leren kennen en na enig overleg kon de B6X62A naar zijn werkplaats gebracht worden.

Het enige waar ik zonder meer gelukkig mee ben is het feit dat de drie luidsprekers qua uiterlijk in absoluut nieuwe staat zijn. Dit is een belangrijke factor bij een Hi-Q radio.

Ook een belangrijke factor was dat de radio dagelijks veelvuldig gebruikt kan worden. Dit is namelijk mijn uitgangspunt voor de Hi-Q installatie, niet alleen naar radiozenders luisteren, maar zeker ook om mijn platencollectie te beluisteren. Deze platencollectie bestaat voor het overgrote deel uit originele mono vinyl platen uit de jaren vijftig en begin jaren zestig, naast een steeds groeiende collectie hedendaagse persingen van historische opnames. Dankzij de huidige opleving van de vinyl elpee behoort dit gelukkig ook tot de mogelijkheid, want er zijn tal van interessante oude opnames waarvan de originele mono elpees moeilijk tot onmogelijk te vinden zijn. Met name voor mijn voorkeur zoals jazz en klassiek uit het midden van de vorige eeuw is dit een fijne ontwikkeling. Mijn voorkeur blijft echter uitgaan naar de originele mono elpees.

Over de revisie (en het verwijderen van de vorige revisie) zal binnenkort ook een verslag verschijnen.

De opstelling

In de afgelopen jaren heb ik wel vaker gezegd dat de opstelling van een mono Hi-Q radio-installatie met de luidspreker drie-eenheid veel lastiger is dan die van een stereo-installatie. In documentatie van Philips is dat ook min of meer te begrijpen omdat er geen richtlijnen te maken zijn voor een dergelijke mono installatie. Dat geldt ook voor de hifi spullen met hetzelfde principe van de drie luidsprekers. Over het algemeen schreef Philips dan dat er uitgebreid geëxperimenteerd moest worden wat betreft de opstelling van de luidsprekers en dan ging het met name om de twee "hoge tonen projectoren". De opstelling diende zo te zijn dat er een zo homogeen mogelijke weergave in de gehele kamer werd bewerkstelligd "zoals in een concertzaal".

We moeten verder ook niet vergeten dat de laboranten van Philips rekening hielden met de toenmalige smaak van weergave van muziek en de akoestiek van de gemiddelde woonkamer in Nederland. Dit alles was totaal anders dan we heden ten dage gewend zijn. In de jaren vijftig van de vorige eeuw was de smaak van de weergave nog in ontwikkeling. Men moest afstand nemen van de weergave van de schellak plaat bijvoorbeeld, die het een halve eeuw heeft volgehouden, vaak nog weergegeven door een slingergrammofoon.

Elektrische weergave was al vroeg mogelijk, maar veel mensen konden dit echter niet betalen. De opkomst van de vinyl platen in het begin van de jaren vijftig was een ware revolutie, naast ook nog eens de radioweergave door middel van FM. De techniek moest in veel hoger tempo voldoen aan "hai-fai kwaliteit", in Nederland ook wel Werkelijke Weergave genoemd door enkele fabrikanten (overigens niet door Philips).

In 1954 kwam Philips dan ook met de in haar ogen ultieme hifi weergave door middel van een mono hifi installatie (o.a. de versterker AG9000) en de eerste Hi-Q radio installatie, de BX642A. Beide hadden een relatie met elkaar door de drie-eenheid luidsprekercombinatie: de grote akoestische kast voor de basweergave die in een hoek kon worden gezet en de twee kleine satellieten voor de hoge tonen die vrij op te stellen waren.

Het zal geen toeval zijn dat dit alles in dat jaar tegelijk op de markt kwam. De Hi-Q radio installatie had voor die tijd beslist hifi kwaliteiten, maar Philips wilde kennelijk een onderscheid maken tussen haar hifi apparaten en de radio’s zodat het een en ander elkaar niet beconcurreerden in de winkel.

“Beton leeft niet. Het is verstarde, dode materie”
Marten Toonder 1970.

Allereerst hebben we de toenmalige akoestiek in de woonkamers van de jaren vijftig.
Deze was totaal anders dan de huidige woonkamers! Het begint met het materiaal waar de huizen van gebouwd waren, metselwerk en veel hout. Beton en met name gietbouw zoals we dat tegenwoordig vooral kennen bestond in die tijd nagenoeg niet. In vergelijking met de huizen halverwege de vorige eeuw zijn de huidige woningen betonnen bunkers met een holle galmende akoestiek. De veelal moderne strakke en praktische inrichtingen van tegenwoordig werken ook niet erg mee.

In de jaren vijftig was het vooral absorberende materialen, de bouwmaterialen, zware gordijnen om de kou buiten te houden (alles was nog enkel glas, zelfs de grote ramen in de toen moderne doorzonwoningen) dikke vloerbedekking al dan niet met kleden om de kou vanuit de grond onder de niet geïsoleerde houten vloeren tegen te houden en voornamelijk houten meubels met stevige stofferingen (slechts een enkeling waagde zich aan moderne vormgeving, opgedrongen door de Stichting Goed Wonen voor een "gezonde levensstijl"). Zelfs het plafond was nog een verhoudingsgewijs poreus materiaal opgehangen tegen de balken van de houten verdiepingsvloer.

Daarbij moeten we ook niet vergeten dat de meeste mensen in die tijd zich geen radio of hifi installatie konden veroorloven, het was de tijd van wederopbouw en van zuinigheid. Van een (hifi) installatie met losse luidsprekers hadden de meeste mensen nog nooit gehoord en men had een al dan niet grote tafelmodel radio op een dressoir. Veel van het "moderne gedoe" zoals zelfs ook de vinyl langspeelplaten (die begin jaren vijftig nog erg duur waren) werden in eerste instantie als onzin bestempeld door een groot deel van de Nederlandse bevolking. Maar alles wat duur was, werd als "onnodig" bestempeld. Hoe Hollands! Philips plaatste grote advertenties in de weekbladen met een pijl naar de grammofooningang op de radio met de opmerking "dat zit er niet voor niets!" om zo de verkoop van de elektrische grammofoon te bevorderen.

De oudere generatie, die de oorlog bewust had meegemaakt, was behept met die zuinige instelling en de jeugd had maar te gehoorzamen, tot vervelens toe (zoals prachtig beschreven in ‘De Avonden’ van Gerard van het Reve). Pas in de tweede helft van de jaren vijftig had die jeugd wat te besteden en werd het allemaal wat frivoler, de singel werd toen pas echt een succes dankzij de opkomende popmuziek.

De Philips ingenieurs hielden rekening met de toenmalige omstandigheden in huis en we kunnen de weergave pas goed beoordelen in een dergelijke omgeving, niet in dat van een holle, betonnen ruimte van tegenwoordig met een parket of tegelvloer. Ook de huidige stoffering is meer bescheiden en lichter van materiaal en vaak synthetisch.

De beste opstelling voor de satellieten van een Hi-Q radio-installatie was om ze op te hangen aan de muur, liefst op ongeveer twee meter boven de vloer. Ook was het de bedoeling om elke luidspreker op een andere muur, die haaks op elkaar staan, te bevestigen. De eerste versie van de satellieten in 1954, vervaardigd van bakeliet, moest men zelfs ophangen. De latere houten versie, in een behoorlijk slimme vormgeving, had meer mogelijkheden zoals het plaatsen op een (hoge) kast. De luidsprekers waren altijd schuin gericht, naar beneden, naar opzij of zelfs naar boven.

Philips was ook een groot voorstander van weerkaatsing van het geluid via muur of plafond, om de zo gelijkwaardig mogelijke weergave te krijgen in de gehele kamer. Want daar moest de nieuwbakken eigenaar van een net gekochte Hi-Q installatie naar zoeken. Het geluid moest niet op je af komen, maar je omringen. De toenmalige slogan "zoals in een concertzaal" (hier wordt niet een schouwburg bedoeld) was dan ook slim en treffend.

Conclusie hierin is helaas dat menige Hi-Q radio teleurstelt bij de eigenaar door een verkeerde opstelling, verkeerde akoestiek en ondermaatse technische revisie. Voorts zijn historische factoren (besef) van belang. De grootste vergissing die echter gemaakt kan worden is een dergelijke Hi-Q set te vergelijken met moderne apparatuur. Eigenlijk is het juist ontzettend knap dat een dergelijke set van 60 jaar oud nog steeds zeer aanvaardbaar is om aan te horen. Goede opnames (uit dezelfde tijd) spelen daar uiteraard ook een belangrijke rol in.

Het gebruik

Het gebruik is uiteraard persoonlijk, maar na de revisie door Huub sta ik toch wel erg versteld van de weergave van dit exemplaar. Ik heb in het verleden al heel wat van deze apparaten gehad, maar de weergave doet me (en inmiddels ook bezoekers) versteld staan.

Een omschrijving is moeilijk te geven en dat ga ik dan ook niet doen. Het moet gewoon ervaren worden. Wel is er de nodige onzin geschreven dat de BX642A beter zou klinken dan zijn opvolger in 1957. Dit zou komen door de "veel" grotere uitgangstrafo’s. Men vergeet echter dat de totale techniek van de eerste versie van een paar jaar eerder is.

Philips gebruikte niet al te grote uitgangstransformators, maar ze waren goed afgestemd op de gehele techniek. De heren ingenieurs en technische ontwerpers waren heus niet gek. Tegenwoordig zijn er wel eens heren die het beter denken te weten dan de heren van Philips zelf. Ook zou de basweergave van de B6X62A te "boemerig" klinken, maar met een goede professionele revisie, waarbij de intenties van Philips zoveel mogelijk benaderd worden zoals de radio’s in 1957 uit de fabriek kwamen, is dit absoluut niet het geval. Ik ervaar de bas als zeer aangenaam en strak.

Boemerig betekent dat de revisie slecht is gedaan en de bas niet strak is. Een strakke basweergave is nooit boemerig. Daarnaast wordt nog wel eens beweerd dat de Hi-Q radio-installatie alleen geschikt is voor grote woonkamers. Dit is nooit door Philips beweerd en volkomen uit de lucht gegrepen. Niet voor niets zit er een fysiologische volumeregeling op. Die maakt een radio juist geschikt voor elke kamer. Mijn luisterkamer is niet al te groot, maar het luisteren naar muziek via de B6X62A ervaar ik als bijzonder aangenaam en dankzij de uitstekende revisie van Huub als zonder meer indrukwekkend.

Restauratie van de kast

In eerste instantie bij aankoop leek de kast van de B6X62A redelijk, al was er veel op aan te merken. Tijdens de revisie zou de kast eenvoudig behandeld worden door Roelof, maar eenmaal bezig kwam er een hoop ellende tevoorschijn. Dit zat hem vooral in het vinyl waar de kast van deze radio mee is afgewerkt door Philips, een zeer moderne kastafwerking in die tijd.

Nu kijken we er wellicht wat minderwaardig tegen aan, maar het gebruik van plastic –in de jaren vijftig een nieuw materiaal- was in die tijd modern en trendy. Men vond het zelfs een luxe materiaal.

De ellende bleek te staan uit het feit dat een vorige eigenaar het losgaande deel van het vinyl met een soort bouwkit had vastgeplakt. Bij het loshalen van het vinyl ging het dan ook geheel verloren. Na diverse overwegingen werd besloten om nieuw vinyl aan te brengen. Uiteraard moest dit nieuwe materiaal zoveel mogelijk het origineel benaderen en dankzij de professionaliteit van Roelof werd er een vinylsoort gevonden die dat deed.

Met name de kleur is van zeer groot belang (de zeer fijne originele lijnen structuur bestaat helaas niet meer en hier moest een compromis aanvaard worden) en dat is 100 procent gelukt. De vergelijking werd gedaan door een stuk van het originele vinyl intensief schoon te maken. Aldus kreeg de radiokast zijn oorspronkelijke uiterlijk weer terug zoals hij nieuw uit de fabriek kwam in 1957. Een opvallend fris uiterlijk overigens.

Conclusie en toekomst

Deze B6X62A is zonder meer het beste en fraaiste exemplaar dat ik ooit gehad heb. Hij ziet er fraai uit en de weergave is naar mijn volle tevredenheid en verbaast mij iedere keer weer, zowel op radiozenders als bij het weergeven van vinyl platen. Dit is alleen maar te danken aan de geweldige revisie van Huub Peters waarbij hij ook de nodige kleine professionele modificaties heeft toegepast (zonder de originaliteit van de radio aan te tasten).

Het plan is nu om als volgend project een B7X73A te gaan reviseren en te gebruiken.

Zoals wellicht bekend zal zijn voor de mensen die de HiQGN site lezen is deze Hi-Q radio installatie een OTL (output transformer less) versie die was verschenen in 1957. Omdat deze radio geen uitgangstransformators heeft en daarmee met 800 ohm werkt zouden hiermee ook wel eens de nodige verrassingen kunnen ontstaan na een uitgebreide en professionele revisie door Huub.

Maar dat is weer een ander verhaal om te vertellen op de HiQGN site…

Een technisch verslag door Huub Peters zal later toegevoegd worden.

René Rijzewijk
November 2014

Achterzijde na de revisie door Huub Peters, het nieuwe vinyl moet nog worden bijgesneden